Antropocen donosi šesto masovno izumiranje – da li ga možemo izbjeći?

Povezane objave

• “Najzelenija” zgrada na svijetu 07/11
• Facebook verzija za starije telefone 13/10
• Predstavljeni Galaxy S9 i Galaxy S9+ 28/02

U današnje vrijeme, biljne i životinjske vrste ubrzano izumiru. Ipak, napori koje ljudi ulažu u oporavak prirode, mogli bi da spriječe budućnost koju niko od nas želi.

Izumiranje vrsta i specijacija

Sve više dokaza ukazuje na to da je svijet ušao u šesto masovno izumiranje. Ako se trenutna stopa izumiranja nastavi, mogli bismo da izgubimo većinu vrsta do 2200. Implikacije po ljudsko zdravlje i opstanak su strašne, ali nisu neizbježne.

U vremenskoj liniji fosilnih dokaza, koji sežu do prvih nagovještaja bilo kakvog života na Zemlji, prije više od 3,5 milijardi godina, skoro 99% svih vrsta koje su ikada postojale je do sada izumrlo. To znači da kako se vrste razvijaju tokom vremena, kroz proces poznat kao specijacija, zamjenjuju druge vrste koje izumiru i nestaju.

Izumiranja i specijacije se ne dešavaju ujednačenim brzinama tokom vremena; umjesto toga, obično se dešavaju u velikim impulsima ispresijecanim dugim periodima relativne stabilnosti. Naučnici ove impulse izumiranja nazivaju događajima masovnog izumiranja.

Kambrijska eksplozija je bila nastanak specijacije prije oko 540 miliona godina. Od tada je u fosilnom zapisu identifikovano najmanje pet događaja masovnog izumiranja (i vjerovatno desetine manjih). Po svemu sudeći najzloglasniji od njih dogodio se kada je džinovski asteroid udario u Zemlju prije oko 66 miliona godina u današnjem Meksičkom zalivu.

Vrste koje su bile u zoni eksplozije prosto su „isparile“. Mnoge su kasnije nestale usljed klimatskih promjena koje su nastale usljed praškastih čestica zadržanih u atmosferi, kao i intenzivne aktivnosti vulkana stimulisane izvijanjem Zemljine kore od udara asteroida. Ukupno, oko 76% svih vrsta u to vrijeme je izumrlo, od kojih je nestanak dinosaurusa najpoznatiji. Međutim, dinosaurusi nisu potpuno nestali, preživjeli su samo evoluirali u ptice.

Da bi se fenomen klasifikovao kao masovno izumiranje, najmanje 75% svih vrsta na Zemlji mora nestati u „kratkom“ geološkom periodu od manje od 2,8 miliona godina. Taj vremenski okvir nam se čini dugim, jer savremeni ljudi postoje samo oko 200.000 godine do sada.

Uticaj ljudi je katastrofalan

Kao vrsta, ljudi su umiješani u manje događaje izumiranja koji sežu od kasnog pleistocena (prije oko 50.000 godina) do ranog holocena (prije oko 12.000 godina), kada je većina „megafaune“, kao što su vunasti mamuti, džinovski ljenivci, diprotodoni i pećinski medvjedi, nestali sa skoro svih kontinenata tokom nekoliko hiljada godina.

Mnogo kasnije, ekspanzija evropskih kolonista širom svijeta od otprilike 14. vijeka, izazvala je kaskadu izumiranja, prvo na ostrvima, a zatim i u oblastima kontinentalnog kopna, jer je nagon za eksploatacijom prirodnih resursa ubrzan. Tokom proteklih 500 godina, bilo je više više od 700 dokumentovanih izumiranja kičmenjaka i 600 biljnih vrsta. Ova izumiranja nisu ni blizu praga od 75% da bi se moderna era uključila među prethodne događaje masovnog izumiranja.

Međutim, to su samo izumiranja koja su ljudi zabilježili. U stvari, mnoge vrste izumru prije nego što uopšte budu otkrivene, možda čak 25% ukupnog izumiranja ljudi nikada ne primijete. Čak i ako se uzmu u obzir neotkrivena izumiranja, moderno doba još uvijek ne može biti klasifikovano kao događaj masovnog izumiranja.

U jednačini opstanka stopa izumiranja je ključni faktor

Međutim, ne treba da se fokusiramo na ukupan broj nestalih vrsta, već na stopu izumiranja. Ako je za prethodna masovna izumiranja bilo potrebno skoro tri miliona godina, onda bi trebalo da ispitamo koliko vrsta izumre u jedinici vremena u odnosu na „pozadinu“ stope izumiranja koja se javlja između dva događaja masovnog izumiranja.

Prema fosilnim zapisima, prosječan „životni vijek“ vrste je oko milion godina, što je jednako pozadinskoj stopi od oko 0,1 do 2,0 izumiranja na milion „vrsta-godina“. To čini broj uočenih izumiranja u modernoj eri 10 do 10 000 puta većim od pozadinske stope. Čak i najkonzervativnije procjene, koje ignorišu neotkrivena izumiranja, čvrsto kvalifikuju modernu eru kao period masovnog izumiranja.

Neki optimista bi mogao da tvrdi da će stopa gubitka sigurno opasti s vremenom, tako da je malo vjerovatno da ćemo dostići prag od 75%. Međutim, izgledi nisu nimalo ružičasti. Dosadašnja devastacija upravo znači da će se stopa izumiranja vjerovatno ubrzati.

Od 1950. na planeti čak tri puta više ljudi

Većina oštećenja Zemljinog sistema za održavanje života dogodila se tokom prošlog vijeka. Globalna ljudska populacija se utrostručila od 1950. godine, a trenutno postoji oko milion vrsta kojima prijeti neminovno izumiranje zbog masovnog smanjenja populacije, što predstavlja oko 10% od 15% cjelokupnog složenog života na Zemlji. Od početka poljoprivrede prije oko 11.000 godina, ukupna količina vegetacije na Zemlji se prepolovila. Manje od 15% svih močvara koje su postojale prije 300 godina je prisutno i danas, a više od dvije trećine svjetskih okeana je u izvjesnoj meri ugroženo ljudskim aktivnostima, klimatske promjene da ne spominjemo.

Nedavni dokazi sugerišu da globalno zagrijevanje uzrokuje do 10 puta više izumiranja nego što bismo mogli da očekujemo ukoliko posmatramo samo gornju temperaturnu granicu vrste. U stvari, kada uzmemo u obzir odnose između vrsta, kao što je slučaj s grabljivcima koji zavise od svog plijena, parazita koji zavise od njihovih domaćina ili cvjetanje biljke u zavisnosti od njenih oprašivača, očekuje se da će izumiranje u bliskoj budućnosti naglo porasti.

Istinski ravnodušna osoba bi takođe mogla da tvrdi da sve dok egzistiraju vrste koje pružaju resurse modernom društvu u smislu preživljavanja, nema razloga da se izumiranje smatra problemom. Dokazi govore upravo suprotno.

Kapitalistički način privređivanja glavni uzrok devastacije planete

Gubitak vrsta takođe narušava usluge koje nam pruža biodiverzitet. To uključuje smanjenu sekvestraciju ugljenika koja pogoršava klimatske promjene, smanjeno oprašivanje i povećanu degradaciju zemljišta koje ugrožava naša proizvodnja hrane, lošiji kvalitet vode i vazduha, češće i intenzivnije poplave i požare, kao i lošije zdravlje ljudi. Čak i bolesti kao što su HIV/sida, ebola i Covid-19, rezultat su naše kolektivne ravnodušnosti prema integritetu prirodnih ekosistema.

Moglo bi vam biti oprošteno što mislite da bi u prisustvu ogromnih naučnih dokaza, koji podržavaju neophodnost promjene našeg kursa, ljudska društva i njihovi lideri dali prednost kontroli štete. U stvari, dešava se suprotno.

Kratkoročni interesi, ekonomski sistem koji koncentriše bogatstvo među nekolicinom pojedinaca, porast desničarskog populizma s agendama protiv zaštite životne sredine i finansirane kampanje širenja dezinformacija koje su osmišljene da zaštite kratkoročni profit, znače da je malo vjerovatno da ćemo moći da izvršimo promjene u dovoljnom obimu da bismo izbjegli ekološku katastrofu. Užasna budućnost izgleda gotovo izvjesna.

Međutim, sumorni izgledi ne opravdavaju ne preduzimanje koraka, naprotiv, mogli bismo potencijalno ograničiti štetu ako društva širom svijeta prihvate određene fundamentalne, ali ostvarive promjene.

Mogli bismo da ukinemo ciljeve koji podrazumijevaju trajni ekonomski rast i natjeramo kompanije da obnove životnu sredinu koristeći uspostavljene mehanizme kao što je recimo cijena ugljenika. Mogli bismo ograničiti neprimjeren korporativni uticaj na donošenje političkih odluka i okončati korporativno lobiranje političara.

Uz malo truda i dugoročnog planiranja, mogli bismo da učinimo našu budućnost samo malo manje strašnom.